Tân kiến tạo và kiến tạo đương đại
Thuật ngữ tân kiến tạo do Vladimir Obruchev, nhà địa chất người Nga, đề xuất lần đầu tiên vào năm 1948khi nghiên cứu địa chất vùng trung Á, để chỉ những chuyển động kiến tạo xảy ra kể từ cuối Đệ tam (Neogen) và kéo dài sang kỷ Đệ tứ. Các chuyển động kiến tạo xảy ra trong khoảng thời gian như vậyđóng vai trò hình thành nên cảnh quan địa hình hiện tại. Khoảng thời gian xảy ra các chuyển động kiến tạo trẻ này gọi là giai đoạn tân kiến tạo. Khi nghiên cứu chuyển động kiến tạo xảy ra trong Đệ tam ở các vùng khác nhau trên thế giới, các nhà địa chất nhận thấy thời gian bắt đầu một giai đoạn chuyển động hay một chu kỳ chuyển động kiến tạo mới không như nhau ở mọi nơi. Ví dụ, khi nghiên cứu khối Bohemia ở Tiệp Khắc, các nhà địa chất thấy rằng tuổi bắt đầu của giai đoạn tân kiến tạo là Oligocen, ở khu vực Carpath bắt đầu vào Miocen. Khi nghiên cứu quá trình nâng trồi của Hymalaya và Tây tạng, một số nhà nghiên cứu nhận thấy sự nâng trồi đó gắn liền với sự biến dổi khí hậu toàn cầu và gắn khái niệm chuyển động tân kiến tạo với sự nâng trồi của Hymalaya-Tây tạng xảy ra mạnh mẽ từ 3 triệu năm trước, tức vào cuối Pliocen.Đến 1989, Spyros B. Pavlides, một nhà địa chất Hy Lạp đưa ra định nghĩa cho rằng tân kiến tạo chuyển động kiến tạo trẻ đã hoặc đang xảy ra ở một khu vực nhất định ngay sau khi khu vực đó trải qua quá trình tạo núi hoặc những biến động kiến tạo lớn.Các chuyển động tân kiến tạo phải đủ trẻ để có thể nghiên cứu một cách chi tiết bằng hệ phương pháp nghiên cứu riêng, đồng thời kết quả nghiên cứu tân kiến tạo phải phù hợp với đặc điểm địa chấncủa mỗi khu vực cụ thể.Như vậy, thời điểm khởi đầu giai đoạn tân kiến tạo không giống nhau trên trái đất mà phụ thuộc vào bối cảnh kiến tạo của mỗi khu vực. Ở Việt nam, trong giai đoạn Đệ tam xảy ra hai sự kiện kiến tạo quan trọng diễn ra từ Ologocen đến Miocen muộn liên quan đến sự dịch trượt của khối Đông Dương dọc theo đới xiết trượt Ailaoshan -Sông Hồng và sự kiện hình thành Biển Đông, vì vậy có thể coi giai đoạn tân kiến tạo bắt đầu ở Việt nam nói riêng và Đông Nam Á nói chung từ Oligocen. Cùng với sự phát triển của các kỹ thuật đo đạc, trắc địa hiện đại, từ thập kỷ 1980 trở lại đây, xuất hiện khái niệm kiến tạo đương đại (kiến tạo hiện đại) để chỉ các chuyển động kiến tạo đang diễn ra hiện nay và làm biến dạng vỏ trái đất. Các chuyển động kiến tạo này có khả năng tiếp tục xảy ra trong tương lai và gây ảnh hưởng đến xã hội loài người. Các nghiên cứu chuyển động kiến tạo hiện đại thường tập trung vào khoảng thời gian từ vài chục năm đến vài trăm năm trở lại đây và nó liên quan chặt chẽ đến việc nghiên cứu độ an toàn của các công trình xây dựng quan trọng của con người như các đập thủy lợi, các nhà máy thủy điện, các công trình điện hạt nhân… Để đảm bảo độ tin cậy của các nghiên cứu và dự báo chính xác chuyển động kiến tạo giai đoạn này, người ta nghiên cứu đặc điểm hoạt động kiến tạo xảy ra từ hàng chục nghìn năm trước đó. Tuy nhiên, cũng có một số nhà nghiên cứu cho rằng khoảng thời gian bắt đầu của chuyển động kiến tạo hiện đại từ vài triệu năm về trước. Theo quan điểm này, những hiểu biết về các quá trình kiến tạo trong quá khứ hàng triệu năm sẽ tạo cơ sở vững chắc cho các nghiên cứu kiến tạo hiện đại và tìm kiếm giải pháp giảm thiểu các tai biến địa chất liên quan như động đất. Các chuyển động kiến tạo hiện đại xảy ra với cường độ và tốc độ khác nhau: tốc độ phá hủy do đứt gãy hoạt động sinh ra trong một trận động đất có thể lên tới hàng chục kilomet mỗi giây; trong khi đó, quá trình sụt lún tại một bồn trũng chỉ đạt vài milimet mỗi năm. Chuyển động kiến tạo hiện đại có thể là nguyên nhân sinh ra các thảm họa tự nhiên đặc biệt là động đất. Số liệu thống kê cho thấy, thiệt hại do động đất gây ra trong lịch sử loài người là hết sức to lớn: trận động đất 9 richter ở Ấn Độ Dương ngày 26/12/2004 gây sóng thần ở các quốc gia Nam Á đã cướp đi sinh mạng của hơn 225 000 người thuộc 11 quốc gia; trận động đất 9 richter ở Thái Bình Dương ngày 11/3/2011 gây sóng thần ở Nhật Bản làm hơn 16 000 người chết và hàng nghìn người mất tích, là nguyên nhân gây thảm họa điện hạt nhân tồi tệ tại nước này. Nghiên cứu vận động kiến tạo hiện đại ở các quy mô khác nhau có ý nghĩa quan trọng đối với công tác quy hoạch không gian. Kết quả nghiên cứu kiến tạo hiện đại là cơ sở dự báo nguy cơ xảy ra tai biến thiên nhiên, góp phần giảm thiểu thiệt hại do các thảm họa tự nhiên. Nghiên cứu kiến tạo hiện đại thường đi kèm các nghiên cứu về địa chấn động đất.Động đất là một dấu hiệu quan trọng của hoạt động kiến tạo hiện đại
Nhận xét
Đăng nhận xét